Κυριακή 2 Δεκεμβρίου 2012

ΤΟ ΣΩΜΑ ΜΑΣ ΜΙΛΑΕΙ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΓΛΩΣΣΑ


Κοίτα με στο πρόσωπο
1ο μέρος

Σας έχει τύχει ποτέ να ακούσετε έναν άνθρωπο να λέει «Α, μα είμαι τόσο χαρούμενος που σε βλέπω!» κι όμως την ίδια στιγμή να είστε σίγουροι ότι εννοεί «θα ήθελα να σε σπάσω στο ξύλο παλιομπάσταρδε!» ?
Ε λοιπόν, αυτό είναι ένα κλασικό διπλό μήνυμα.  Το στόμα λέει κάτι που είναι ψέμα.  Μέσα από τις νοητικές διεργασίες του εγκεφάλου του, ο άνθρωπος αυτός αποφάσισε να μην πει την αλήθεια, για τους όποιους δικούς του λόγους.  Το σώμα του όμως αποκαλύπτει τα πραγματικά του συναισθήματα.  Ο κόσμος συνηθίζει να αντιλαμβάνεται την ψυχή και το σώμα, σαν δύο διαφορετικά κι ανεξάρτητα κομμάτια του ανθρωπίνου όντος.  Αυτό όμως δεν είναι αλήθεια.  Ο Ken Dychtwald στα βιβλία του χρησιμοποιεί την πολύ ωραία λέξη «ψυχόσωμα» (bodymind) για να υποδηλώνει συνεχώς την ενότητα αυτών των δύο συστατικών του ανθρώπου.  Για κάποιον που ξέρει να το διαβάσει, το σώμα μας είναι ένα ανοιχτό βιβλίο που διηγείται πάρα πολλά από την ιστορία μας.  Δεν αποκαλύπτει βέβαια τις σκέψεις μας αλλά υποδεικνύει κρυμμένες εντάσεις, απωθημένη θλίψη, καταπιεσμένο θυμό, επώδυνη ντροπή και τόσα άλλα.  Έτσι το σώμα μας δεν μπορεί να κρυφτεί. 

Θα ξεκινήσουμε τη μελέτη του ψυχοσώματος από το πρόσωπο και το οπτικό επίπεδο, όπως το χαρακτήριζε ο Βίλχελμ Ράιχ.

Το οπτικό επίπεδο του προσώπου, περιλαμβάνει τα αυτιά, τα μάτια, το μέτωπο και τα ζυγωματικά (τα μήλα των μαγούλων).  Όταν προστεθεί στο στοματικό επίπεδο, το οπτικό επίπεδο συνθέτει την περιοχή των «ψυχοσωμάτων» μας που αποκαλούμε πρόσωπο και αντανακλά την εσωτερική μας φύση.

Σύμφωνα με τον Alexander Lowen:
«Το πρόσωπο είναι το μέρος του σώματος που παρουσιάζεται ανοιχτά στον κόσμο.  Είναι επίσης το πρώτο μέρος που εξετάζει κανείς όταν κοιτάζει έναν άλλο άνθρωπο…  Η λέξη «πρόσωπο» χρησιμοποιείται επίσης όταν αναφερόμαστε στην εικόνα ενός ατόμου, γεγονός που συνδέει την έννοια του προσώπου με αυτή του «εγώ», αφού το εγώ σε μια απ’ τις λειτουργίες του συσχετίζεται με την εικόνα που ένα άτομο προβάλλει προς τα έξω.  “To lose face”...  Όταν κάποιος «κρύβει το πρόσωπό του», αυτό  μαρτυρά μια αίσθηση ντροπής, στην οποία το εγώ νιώθει  ταπεινωμένο.  Ένας άνθρωπος με ένα δυνατό εγώ «αντιμετωπίζει κατά πρόσωπο» τις καταστάσεις (“faces up”), ενώ ένα πιο αδύναμο άτομο μπορεί να «στρέψει το πρόσωπό του μακριά» (“face away”).  Η αυτό–έκφραση εμπλέκει το πρόσωπο και η έκφραση που υιοθετούμε για το πρόσωπό μας λέει πολλά σχετικά με το ποιοι είμαστε και πως νιώθουμε.  Υπάρχει το χαμογελαστό πρόσωπο, το καταθλιπτικό πρόσωπο, το λαμπερό πρόσωπο, το θλιμμένο πρόσωπο, κλπ.  Δυστυχώς οι περισσότεροι άνθρωποι αγνοούν την έκφραση του προσώπου τους και δεν είναι έτσι σε επαφή με το ποιοι είναι και το πώς αισθάνονται.  [Lowen, Βιοενεργητική]»
           
Το πρόσωπό μας είναι η μάσκα (μουτσούνα) που παρουσιάζουμε στον κόσμο κι αυτό με τη σειρά του αποκαλύπτει αρκετά σχετικά με τα εσωτερικά μας συναισθήματα.  Διαμορφώνουμε τα πρόσωπά μας σαν αποτέλεσμα του ποιος πραγματικά είμαστε και πως πραγματικά νιώθουμε, αλλά διαμορφώνουμε επίσης τα πρόσωπά μας σαν αποτέλεσμα του ποιος παριστάνουμε ότι είμαστε και πως παριστάνουμε ότι νιώθουμε.  Γι’ αυτό όταν υπάρχει σύγκρουση ανάμεσα στην αληθινή μας φύση και σ’ αυτό που θέλουμε να πιστεύουμε ότι είμαστε, αυτή η σύγκρουση θα καταγραφεί συχνά στους μύες του προσώπου μας σαν ένταση.  Για παράδειγμα σκεφτείτε τι κάνετε με το πρόσωπό σας όταν βρίσκεστε ανάμεσα σε ανθρώπους που απεχθάνεστε αλλά παρ’ όλα αυτά συμπεριφέρεστε σαν να τους συμπαθούσατε.  Οι πιθανότητες λένε ότι όταν είστε σε μια τέτοια κατάσταση, το πρόσωπό σας επιδεικνύει ένα είδος πλαστικού χαμόγελου και προσήλωσης, ενώ μέσα σας γρυλίζετε και δυσφορείτε.  Εάν επρόκειτο να βγάλετε αυτή τη σύγκρουση προς τα έξω, θα παρατηρούσατε πιθανότατα ότι όταν συγκρατείτε τον εαυτό σας μ’ αυτό τον τρόπο, μια μεγάλη ποσότητα έντασης συσσωρεύεται γοργά σε όλους τους μυς του προσώπου και του λαιμού.
           
Ο Ken Dychtwald περιγράφει σε ένα βιβλίο του την παρακάτω εμπειρία του:
«Πριν από αρκετές μέρες έπρεπε να πάω στο τμήμα μοτοσικλετών της Καλιφόρνια για να ανανεώσω την άδεια οδήγησής μου και έπιασα τον εαυτό μου σε μια κατάσταση που αποτελούσε χαρακτηριστικό παράδειγμα για κάποιες από τις λειτουργίες της «μουτσούνας».  Αφού πέρασα τα γραπτά τεστ και το τεστ όρασης, μου ζήτησαν να στηθώ μπροστά στην κάμερα για να μου τραβήξουν μια φωτογραφία για την νέα άδεια οδήγησης.  Δεν περίμενα ότι θα μου τραβούσαν φωτογραφία κι’ έτσι όρμησα στο μπάνιο για να σιγουρευτώ ότι τα μαλλιά μου ήταν καλοχτενισμένα και το πρόσωπό μου ήταν εντάξει.  Μετά προσπάθησα να αποφασίσω πως ήθελα να φαίνομαι στη φωτογραφία, γιατί θα με προσδιόριζε για τα επόμενα χρόνια.  Θα έπρεπε να δείξω τη διανοουμενίστικη φάτσα μου ή τη χαρούμενη;  Τη σέξι φάτσα μου ή τη σοβαρή;  Προκειμένου να δω ποιο πρόσωπο θα ήταν το πιο κατάλληλο για τη φωτογραφία της άδειας μου, ξόδεψα περίπου ένα τέταρτο μπροστά στον καθρέπτη του μπάνιου δοκιμάζοντάς τα όλα αργά, ώστε να αποφασίσω ποιο ταίριαζε καλύτερα.  Καθώς το έκανα αυτό συνειδητοποίησα ότι, με έναν ποιο ασυνείδητο τρόπο, κάνω το ίδιο ακριβώς πράγμα εκατοντάδες φορές κάθε μέρα.  Δηλαδή, καθώς συναντώ διαφορετικούς ανθρώπους και διαφορετικές καταστάσεις, κάνω συχνά το πρόσωπό μου να υιοθετεί μια έκφραση που θα του προσδώσει το συναισθηματικό τόνο που θέλω να προβάλλω, είτε το αντιλαμβάνομαι είτε όχι.  Βέβαια, δε λέω ότι το κάνω αυτό πάντα, γιατί υπάρχουν σίγουρα καταστάσεις όπου τα συναισθήματά μου και οι πράξεις μου είναι εντελώς αυθόρμητα και οι εκφράσεις του προσώπου μου δείχνουν με τιμιότητα τα αληθινά μου αισθήματα, αλλά υπάρχουν σίγουρα κι άλλες καταστάσεις όπου το πρόσωπό μου μοιάζει περισσότερο με μια μάσκα, την οποίο φορώ συνειδητά προκειμένου να υποκριθώ στον κόσμο ότι νιώθω κάτι που στην πραγματικότητα δεν το αισθάνομαι καθόλου.»

Συνήθως ελέγχουμε το πρόσωπό μας μ’ αυτό τον τρόπο πιο συχνά όταν προσπαθούμε να καλύψουμε κάποια συναισθήματα που έχουμε αποφασίσει να μην τα εκφράσουμε.  Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι είμαι σε ένα πάρτι και πλησιάζω μια ελκυστική γυναίκα για να της ζητήσω να χορέψουμε.  Σε απάντηση της κάπως νευρικής μου πρότασης απαντά ότι μάλλον δε θα χόρευε μαζί μου.  Αυτόματα νιώθω ότι με απορρίπτουν, έρχομαι σε αμηχανία και πληγώνομαι.  Στο εσωτερικό μου αισθάνομαι ολόκληρο το είναι μου να ανταποκρίνεται στο σοκ της άρνησής της κι αν άφηνα το πρόσωπό μου να εκφραστεί ελεύθερα, το λαμπερό μου χαμόγελο και η «ανοιχτή» φάτσα μου θα αντικαθιστούνταν ξαφνικά από ένα τρεμουλιαστό σαγόνι και κλαμένα μάτια.  Ωστόσο, αποφασισμένος να παραμείνω ψύχραιμος, χαμογελώ μ’ ένα ψεύτικο πλατύ χαμόγελο και σκληρό βλέμμα, προσπαθώντας να περάσω την εντύπωση ότι δεν ενοχλήθηκα καθόλου.
Αυτό αποτελεί ένα καλό παράδειγμα για το πώς καλύπτοντας τα συναισθήματά μας και παρουσιάζοντας μια ψεύτικη εικόνα προς τους άλλους ανθρώπους, «παγώνουμε» την ένταση μέσα στους μυς του προσώπου μας.  Οι μυς, τους οποίους ανειλικρινώς ελέγχουμε, καταγράφουν τελικά τις εσωτερικές μας συγκρούσεις, καθώς η ένταση που υπάρχει μέσα τους κλειδώνεται (φυλακίζεται θα λέγαμε) στις αντίστοιχες μυϊκές ομάδες.  Με την ίδια ακριβώς διαδικασία σε κάθε περιοχή του ψυχοσώματός μας, εάν συντηρήσουμε αυτή τη σύγκρουση για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, θα μετατραπεί σε μια χρόνια μυϊκή δομή και θα έχουμε δημιουργήσει μια ψυχοσωματική θωράκιση, η οποία θα μπορεί να καθορίζει τη μελλοντική υγεία, ζωτικότητα και εκφραστικότητα της συγκεκριμένης περιοχής.

Η θωράκιση στους μύες του οπτικού επιπέδου μπορεί επίσης να είναι το αποτέλεσμα μιας τραυματικής εμπειρίας, η οποία ήταν τόσο δυνατή ώστε «κλείδωσε» τους μυς σε μια χρόνια κατάσταση σύσπασης, που αντανακλά τη δύναμη και τη σφοδρότητα της αρχικής σύγκρουσης.  Ένα τέλειο παράδειγμα αυτού του τύπου του μπλοκαρίσματος βρίσκουμε στην όπερα «Τόμυ», η οποία γράφτηκε και παίχτηκε από το ροκ συγκρότημα “The Who”.
            Στην ιστορία αυτή, ένας νέος άντρας και μια γυναίκα ερωτεύονται και παντρεύονται.  Πολύ σύντομα μετά το γάμο τους, ο σύζυγος καλείται στο μέτωπο, αφήνοντας τη νέα γυναίκα του, που είναι έγκυος, μόνη της.  Ενόσω αυτός είναι μακριά, η γυναίκα γεννά ένα αγοράκι που το όνομά του είναι Τόμυ.  Όταν τελειώνει ο πόλεμος και ο πατέρας δεν επιστρέφει στο σπίτι, η σύζυγος πληροφορείται ότι χάθηκε στη γραμμή του καθήκοντος.  Θεωρώντας τον νεκρό, βρίσκει ένα νέο εραστή που νοιάζεται γι’ αυτή και φροντίζει το αγόρι που μεγαλώνει.
Τότε μια νύχτα, καθώς η γυναίκα κι ο εραστής της κοιμόνται στο κρεβάτι, ο πατέρας επιστρέφει στο σπίτι.  Πρώτα σταματάει στο δωμάτιο του υιού του για να φιλήσει το αγόρι, μετά προχωρεί προς την ανυποψίαστη σύζυγο και τον εραστή της.  Σε παροξυσμό οργής και πανικού, ο εραστής σκοτώνει τον πατέρα με ένα χτύπημα στο κεφάλι.  Αλλά καθώς διαδραματίζονται όλα αυτά, ο Τόμυ στέκεται σιωπηλά στο κατώφλι της πόρτας, παρατηρώντας τα πάντα.  Όταν η μητέρα κι ο εραστής της συνειδητοποιούν ότι ο Τόμυ είδε και άκουσε όλο το φρικτό φόνο, του ουρλιάζουν, απαιτώντας από αυτόν να σβήσει από τη μνήμη του ολόκληρο το περιστατικό.  Σα συνέπεια, το κατά τ’ άλλα υγιές αγόρι γίνεται άμεσα κουφό, μουγκό και τυφλό.  Μόνο πολύ αργότερα στη ζωή του, μετά από μια φανταστική συλλογή εμπειριών, βγαίνει τελικά ο Τόμυ από την εσωτερική του κρυψώνα, για να ξανακερδίσει την πλήρη χρήση των αισθητηριακών του ικανοτήτων.

Αυτή η ιστορία είναι τέλεια επεξηγηματική του τρόπου, με τον οποίο πολλοί από εμάς τραυματιζόμαστε εμφανώς νωρίς στη ζωή μας, από τη βίωση γεγονότων που είναι τόσο τρομακτικά ή τόσο επώδυνα, ώστε αντιδρούμε αποκόπτοντας τα αισθήματα κατευθείαν στην πηγή τους, σε πολλές περιπτώσεις σε ένα συγκεκριμένο μέρος του ψυχοσώματος ή σε κάποιο όργανο.  Στην πραγματικότητα, αυτός ο τύπος του τραυματικού μπλοκαρίσματος (σε διαφορετικούς βαθμούς), είναι πολύ συνηθισμένος και εμφανίζεται συχνά στις βιοενεργητικές, τις ραϊχικές και άλλου τύπου θεραπείες. 
[Για παραπάνω πληροφορίες σχετικά με το πώς το συναισθηματικό τραύμα μπλοκάρει την επίγνωση ολόκληρου του ψυχοσώματος, βλ. W. Reich: Η εξέλιξη της δουλειάς του, Lowen: Βιοενεργητική, Η γλώσσα του σώματος, Η προδοσία του σώματος, Ευχαρίστηση – μια δημιουργική προσέγγιση της ζωής, Η κατάθλιψη και το σώμα, Αγάπη και οργασμός, Prestera & Kurtz: Το σώμα αποκαλύπτει, Keleman: Το σώμα σας λέει τι σκέφτεται, Το ανθρώπινο έδαφος, Schutz: Εδώ έρχονται όλοι, Χαρά – Επεκτείνοντας την ανθρώπινη επίγνωση, Janov: Η πρωτόγονη κραυγή, Fast: Η γλώσσα του σώματος]

Είτε η ένταση στο πρόσωπο και η θωράκιση οφείλονται σε παρούσες ψυχοσυναισθηματικές συγκρούσεις, είτε οφείλονται σε παρελθοντικά άλυτα συναισθηματικά τραύματα, παραμένει γεγονός ότι υπάρχουν και μαστίζουν τους περισσότερους από εμάς.  Η ένταση στο οπτικό επίπεδο του προσώπου εντοπίζεται συνήθως στην περιοχή όπου λειτουργικά προκλήθηκε η σύγκρουση: π.χ. σύγκρουση που αφορά στην ακοή εντοπίζεται συχνά στην περιοχή των αυτιών, σύγκρουση που αφορά στην όραση, γύρω από τα μάτια, κλπ.
Το κάθε μέρος του προσώπου σας λέει ιστορίες για τη ζωή σας, που είναι μοναδική και την προσωπική σας ιστορία.  Για την ακρίβεια, υπάρχει μια πολύ ειδική διαγνωστική επιστήμη, η οποία λέγεται «Φυσιογνωμική» και στοχεύει στην αξιολόγηση πολύπλοκων κοινωνικών και ιατρικών φαινομένων από την υφή, τη σύνθεση και το σχήμα του προσώπου. 

-------------------------------------------------   Τέλος 1ου μέρους   -----------------------------------------------


Σε επόμενο άρθρο θα δούμε πως το ασυνείδητό μας επηρεάζει ειδικότερα, τα διάφορα όργανα που βρίσκονται στο κεφάλι μας (αυτιά, μύτη, στόμα)


Νίκος Σπανός.